Ψύχωση

Γράφουν οι:  M.D. Δημήτρης Σούρας,   M. Sc. Δήμητρα Γ. Δασκαλάκη

Ψύχωση είναι η απώλεια επαφής με την πραγματικότητα που συνοδεύεται με παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις, σύγχυση και χαρακτηρίζονται από αποδιοργανωμένη συμπεριφορά, κοινωνική απόσυρση και ανικανότητα διατήρησης προσωπικών και επαγγελματικών ρόλων.

Η σχιζοφρένεια θεωρείται η πιο τυπική και συχνή ψυχωτική διαταραχή,οι ψυχώσεις όμως περιλαμβάνουν και άλλες κατηγορίες οι κυριότερες εκ των οποίων θα αναλυθούν στη συνέχεια. Σημειωτέον ότι όλες οι μορφές των ψυχώσεων δεν είναι σχιζοφρένεια.
Η μεταψυχωτική καταθλιπτική διαταραχή της σχιζοφρένειας πληροί τα κριτήρια του μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου με χαρακτηριστική την καταθλιπτική διάθεση κατά τη διάρκεια της υπολειμματικής φάσης της σχιζοφρένειας.
Η απλή εκπτωτική διαταραχή της σχιζοφρένειας (απλή σχιζοφρένεια) χαρακτηρίζεται από την προοδευτική σοβαρή μείωση της σχολικής ή της εργασιακής λειτουργικότητας, την επιπέδωση του συναισθήματος, την αβουλία, τις φτωχές διαπροσωπικές σχέσεις και την κοινωνική απομόνωση.
Η επιμενόμενη ψυχωτική διαταραχή της σχιζοφρένειας γνωστή και ως folie a deux χαρακτηρίζεται από παραλήρημα που προέρχεται από στενή σχέση με άτομο-α με ήδη εγκατεστημένο παραλήρημα και έχει το ίδιο περιεχόμενο με αυτό. Η αυτοσκοπική ψύχωση έχει ως χαρακτηριστικό την οπτική ψευδαίσθηση όλου ή μέρους του ίδιου του σώματος του ατόμου.

Η επιλόχεια ψύχωση έχει ως κριτήρια την κατάθλιψη, τα παραληρήματα και τις σκέψεις της μητέρας είτε να βλάψει το παιδί της είτε τον εαυτό της -συμπτώματα που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Η συχνότητα ανέρχεται σε 1-2 ανά 1.000 γεννήσεις όπου τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως 8 εβδομάδες μετά τον τοκετό. Η Επιλόχεια Ψύχωση δεν πρέπει να συγχέεται με τη φυσιολογική επιλόχεια θλίψη που έχει ελάχιστη διάρκεια και χαρακτηρίζεται από κλάματα, άγχος και ευερεθιστότητα.
Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή έχει στοιχεία σχιζοφρένειας και διαταραχών διάθεσης.
Η παραληρητική διαταραχή, γνωστή και ως παράνοια, διακρίνεται στους ακόλουθους τύπους παραληρημάτων: ερωτομανιακός, μεγαλειώδης, ζηλοτυπικός, διωκτικός, σωματικός, μικτός και απροσδιόριστος. Οι παραληρητικοί ασθενείς είναι συνήθως καλοντυμένοι και περιποιημένοι, δίνουν όμως συχνά την εντύπωση της καχυποψίας, της εκκεντρικότητας ή της εχθρικότητας.
Η βραχεία ψυχωτική διαταραχή διαρκεί σύντομο χρονικό διάστημα λιγότερο από έναν μήνα αλλά τουλάχιστον μια μέρα και μπορεί να αποτελεί απάντηση ενός σοβαρού ψυχοκοινωνικού γεγονότος ή ενός συνόλου γεγονότων. Μετά από σύντομη διάρκειά της ο ασθενής επιστρέφει στο προηγούμενο επίπεδο λειτουργικότητας και η πρόγνωση είναι συνήθως καλή.

Η θεραπεία
Γενικότερα, ιδιαιτέρως σημαντικό ρόλο στις ψυχώσεις κατέχουν οι προδιαθεσικοί στρεσσογόνοι παράγοντες και το διαπροσωπικό περιβάλλον. Πρόσφατο stress ή αρνητική επιρροή ατόμων του περιβάλλοντος μπορούν να προκαλέσουν έντονο άγχος ή να αποδιοργανώσουν τους ψυχωτικούς ασθενείς.
Σε επίπεδο επιδημιολογίας δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία όσον αφορά τους λόγους στους οποίους οφείλονται οι ψυχώσεις. Ψυχωτικές διαταραχές παρατηρούνται σε ασθενείς με σωματικές καταστάσεις όπως τα εγκεφαλικά νεοπλάσματα ή σε ασθενείς που κάνουν χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι ψυχοδραστικές ουσίες που σχετίζονται με εμφάνιση ψυχωτικών συνδρόμων είναι τα ψευδαισθησιογόνα, LSD, αμφεταμίνη, κοκκαϊνη, μεσκαλίνη, φαινκυκλιδίνη και κεταμίνη. Συχνά τα παραληρήματα σχετίζονται με βλάβες του κροταφικού λοβού και των άλλων περιοχών του εγκεφάλου.
Η θεραπεία των ψυχώσεων πρέπει να περιλαμβάνει τους βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αρχικά η νοσηλεία μπορεί να είναι απαραίτητη για την κατοχύρωση της ασφάλειας του ασθενούς. Πρωτεύων είναι ο ρόλος της φαρμακευτικής αγωγής που συνδέεται από τους ασθενείς με το στίγμα και την άρνηση της νόσου και γι’αυτόν τον λόγο εξηγείται ότι έωςóτων ασθενών με ψύχωση δεν συμμορφώνεται με την λήψη των απαιτούμενων φαρμάκων.
Σχιζοφρένεια είναι το σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έντονη αλλοίωση της εξωτερικής και εσωτερικής πραγματικότητας στην οποία το άτομο απαντά με τρόπους που βλάπτουν τη ζωή του. Αυτή η αλλοίωση της πραγματικότητας, που είναι ο ψυχωτικός πυρήνας της αρρώστιας, παρουσιάζεται με διαταραχές στη σκέψη, στην αντίληψη, στο συναίσθημα, στην ομιλία και στην ψυχοκινητικότητα. Στοιχεία για τη σχιζοφρένεια υπάρχουν σε όλες τις πολιτισμικές κοινότητες και σε όλες τις κοινωνικοοικονομικές ομάδες. Ο επιπολασμός είναι ο ίδιος και για τα δύο φύλα.
Η σχιζοφρένεια δεν είναι ουσιαστικά ενιαία νόσος αλλά χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό διαταραχών. Θεωρητικά το πρότυπο stress-ευπάθεια προσπαθεί να ενοποιήσει βιολογικούς, ψυχοκοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.Με απλά λόγια ένα άτομο με προδιάθεση κάτω από ορισμένους περιβαλλοντικές συνθήκες μπορεί να εκδηλώσει σχιζοφρένεια με την ευπάθεια και το stress να είναι βιολογικής ή περιβαλλοντικής μορφής ή και τα δύο.
Η αιτία της σχιζοφρένειας είναι ουσιαστικά άγνωστη. Σύμφωνα με την υπόθεση της ντοπαμίνης η σχιζοφρένεια ως νόσος θεωρείται αποτέλεσμα αυξημένης ντοπαμινικής δραστηριότητας, προοδευτικά όμως το ενδιαφέρον στρέφεται και σε άλλους νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη, η νορεπινεφρίνη και οι GABA. Ένας μεγάλος αριθμός γενετικών μελετών δείχνει έντονα την ύπαρξη μιας γενετικής συνιστώσας στην κληρονομικότητα της σχιζοφρένειας. Ουσιαστικά όσο πιο στενή συγγένεια υπάρχει με σχιζοφρενή ασθενή τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα εκδήλωσης της σχιζοφρένειας.
Κατά το DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχερίδιο Ταξινόμησης Ψυχικών Διαταραχών) οι τύποι της σχιζοφρένειας είναι ο παρανοειδής, ο αποδιοργανωμένος, ο κατατονικός, ο αδιαφοροποίητος και ο υπολειμματικός. Αναφορικά με τα πρόδρομα συμπτώματα της νόσου οι σχιζοφρενείς είναι κατά βάση ήσυχα, παθητικά και εσωστρεφή άτομα που δεν λειτουργούν φυσιολογικά στις εργασιακές, κοινωνικές και ατομικές δραστηριότητες. Η εμφάνιση του σχιζοφρενούς μπορεί να ποικίλλει από κάποιον ρακένδυτο που ουρλιάζει και είναι σε διέγερση μέχρι έναν πολύ ήρεμο, καθαρό και περιποιημένο άτομο.

Το 20-30% των σχιζοφρενών είναι σε θέση να ζουν ικανοποιητική ζωή. Η σχιζοφρένεια όμως είναι πολύπλευρη διαταραχή και πέρα από τη συχνή αναγκαιότητα νοσηλείας χρειάζεται φαρμακευτική και ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση. Η η λεκτροσπασμοθεραπεία μπορεί να ενδείκνυνται σε κατατονικούς ασθενείς.

Η κληρονομικότητα
Ως ξεχωριστή κατηγορία στις ψυχώσεις εξετάζουμε αυτή της διπολικής διαταραχής που όπως και η κατάθλιψη συγκαταλέγεται στις διαταραχές διάθεσης ή συγκινησιακές διαταραχές. Τα διαγνωστικά κριτήρια για την διπολική διαταραχή τύπου Ι, είναι:
1) κριτήρια μανιακού, υπομανιακού, μικτού ή μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου
2) προηγηθέν μανιακό ή μικτό επεισόδιο
3) κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση κοινωνικής, επαγγελματικής λειτουργικότητας.
Στη διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ παρουσιάζονται μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια που εναλλάσσονται με επεισόδια υπομανίας τα οποία δεν πληρούν κριτήρια μανιακών επεισοδίων.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα γενετικά στοιχεία σημαντικός είναι ο ρόλος της γενετικής κληρονομιάς συνδυαστικά με άλλους παράγοντες.Οι συγγενείς πρώτου βαθμού ατόμων που πάσχουν από καταθλιπτική διαταραχή εμφανίζουν 1,5-2φορές συχνότερα διπολική διαταραχή τύπου Ι. Ορόλος της κληρονομικότητας στη διπολική τύπου Ι διαταραχήφαίνεται από το γεγονός ότι το 50%των ασθενών με διπολική τύπου Ι διαταραχή έχει τουλάχιστον ένα γονέα που πάσχει από διαταραχή της διάθεσης.
Διαγνωστικά προκειμένου να τεθεί η διάγνωση της τύπου Ι διπολικής διαταραχής ο ασθενής θα πρέπει να βιώσει το πρώτο μανιακό επεισόδιο. Το κριτήριο ενός μανιακού επεισοδίου είναι η εξηρμένη, διαχυτική, ευερέθιστη διάθεση. Οι μανιακοί ασθενείς συχνά πίνουν αλκοόλ σε μια προσπάθεια αυτοθεραπείας. Χαρακτηρίζονται από άρση αναστολών, κάνουν τηλεφωνήματα σε συγγενείς και οικείους πολύ ακατάλληλες ώρες ασχολούνται παθολογικά με χαρτοπαιξία, έχουν την τάση να γδύνονται σε δημόσιους χώρους ή φορούν ρούχα με έντονα χρώματα σε ασυνήθεις συδυασμούς. Συχνά ασχολούνται με θρησκευτικές, πολιτικές, σεξουαλικές ή διωκτικού περιεχομένου ιδέες που μπορούν να εξελιχθούν σε συστηματοποιημένο παραλήρημα.

Παραληρητικές ιδέες υπάρχουν στο 75% των μανιακών αρρώστων, στην ίδια ποσοστιαία αναλογία είναι επιθετικοί και απειλητικοί και συχνά επιχειρούν αυτοκτονίες και ανθρωποκτονίες. Ένα από τα κύρια γνωρίσματα είναι η διαταραχή της κρίσης στα πλαίσια της οποίας υπερχρεώνουν τις πιστωτικές κάρτες καταστρέφοντας οικογένειές τους.

Θεραπευτικά, όπως και στις ψυχώσεις, η νοσηλεία προτείνεται για λόγους διαγνωστικών, αυτοκτονικότητας ή ανθρωποκτονικότητας και εξασφάλισης τροφής, στέγης και ένδυσης. Παράλληλα ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας μειώνει το πλήθος και τη βαρύτητα των στρεσσογόνων γεγονότων ζωής. Φαρμακευτικά, στη διπολική τύπου Ι διαταραχή χορηγούνται αντιεπιληπτικά φάρμακα, λίδιο και φάρμακα με ισχυρή κατασταλτική δόση.