Γράφει η:  Επιστημονική ομάδα IEK Ιπποκράτειος

Πρώτες Βοήθειες είναι η άμεση φροντίδα, που χορηγείται από τον τυχόντα αυτόπτη μάρτυρα στο θύμα ενός ατυχήματος ή σε κάποιον, που αρρώστησε ξαφνικά.

Οι πρώτες βοήθειες αποτέλεσαν από παλιά ένα χώρο, όπου η ιατρική, μεσ’ από μια εκλαϊκευμένη της έκφραση, ερχόταν να υποβοηθήσει την εκδήλωση των ανθρωπιστικών συναισθημάτων, σε μια ευρύτατη κοινωνική βάση. Έτσι, οι παραδοσιακές πρώτες βοήθειες παρουσιάζονταν να κινούνται με αρκετή ευκολία πάνω στον άξονα που ενώνει την κοινωνική πρόνοια με την επείγουσα θεραπευτική. Η θέση τους μέσα στο χώρο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας ήταν για πολλά χρόνια συγκεχυμένη.

Τις τελευταίες όμως δεκαετίες δύο βασικοί παράγοντες συνέβαλαν καθοριστικά, ώστε οι πρώτες βοήθειες να αποκτήσουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Η πρόοδος της ιατρικής, απ’ τη μια μεριά, δεν έμελλε παρά να επηρεάσει ουσιαστικά και το περιεχόμενο των πρώτων βοηθειών. Η σύγχρονη τεχνολογία έδωσε σημαντική ώθηση στην επείγουσα θεραπευτική κάνοντας τη μια κατ’ εξοχή νοσοκομειακή ειδικότητα και μεγαλώνοντας, έτσι, την απόσταση της από το τυχαίο οξύ περιστατικό. Από την άλλη μεριά, η γεωμετρική αύξηση τόσο των ατυχημάτων όσο και των παθολογικών επειγόντων περιστατικών δημιούργησε πολύ μεγαλύτερες ανάγκες, απ’ ότι παλαιότερα, για άμεση παροχή υγειονομικής περίθαλψης.

Κάτω από την πίεση αυτών των παραγόντων η υπόθεση των πρώτων βοηθειών παρουσιάζεται σήμερα αρκετά διαφοροποιημένη. Ο αλτρουισμός καλείται να υποκατασταθεί από τη συστηματική εκπαίδευση του κοινού και η ιατρική οφείλει να καθορίσει με σαφήνεια και ακρίβεια τα γνωστικά στοιχεία αυτής της εκπαίδευσης. Ας δούμε λοιπόν πώς διαμορφώνονται οι σύγχρονες ορίζουσες των πρώτων βοηθειών ξεκινώντας από τον ίδιο τους τον ορισμό, που φυσικά παραμένει πάντα αναλλοίωτος.

Με άλλα λόγια πρόκειται για άμεση παροχή υπηρεσιών υγείας από μη εξειδικευμένα άτομα. Από τον ορισμό τους δηλαδή, οι πρώτες βοήθειες δεν μπορούν να είναι επείγουσα θεραπευτική, αφού δεν παρέχονται από γιατρούς, και κατά συνέπεια στην άσκηση τους δεν υπάρχουν περιθώρια για χρησιμοποίηση φαρμάκων. Και για να ολοκληρωθεί η αφαιρετική θεώρηση του ορισμού τους, πρέπει ακόμη να προσθέσουμε ότι οι πρώτες βοήθειες είναι επίσης κάτι διαφορετικό από την επείγουσα νοσηλευτική, που αποτελεί μια καθαρά νοσοκομειακή ειδικότητα.

Το αντικείμενο των Πρώτων Βοηθειών ορίζεται μέσα από τους αυστηρά προδιαγεγραμμένους στόχους τους, που είναι:

α. Η διάσωση της ζωής του θύματος, που επιτυγχάνεται με τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της αναπνευστικής και της καρδιακής λειτουργίας και την αντιμετώπιση της αιμορραγίας.

β. Η πρόληψη της επέκτασης της βλάβης του οργανισμού μεσ’ από τον έλεγχο της επίδρασης του βλαπτικού παράγοντα, που προκάλεσε την αρχική βλάβη.

γ. Η σχετική βελτίωση της κατάστασης του θύματος, που μπορεί να προκύψει τόσο με τις προσπάθειες ανακούφισης του όσο και με τη δημιουργία κλίματος ασφάλειας και προστασίας.

δ. Η προετοιμασία του αρρώστου για τη μετέπειτα ειδική ιατρική του αντιμετώπιση. Όσο πιο περιορισμένη είναι η δυνητική αναίρεση των πράξεων του αρωγού* από το γιατρό, που στη συνέχεια θα παραλάβει τον άρρωστο, τόσο πιο επιτυχημένη θεωρείται η παροχή των πρώτων βοηθειών.

ε. Η ενημέρωση του γιατρού για τις συνθήκες του ατυχήματος, την κατάσταση του αρρώστου πριν δοθούν οι πρώτες βοήθειες και τις μεταβολές της κατά τη μεταφορά καθώς και για το είδος των πρώτων βοηθειών που χορηγήθηκαν.

* Ο όρος αυτός πιστεύουμε ότι αποδίδει κατά τον καλύτερο τρόπο τους αντίστοιχους ξενόγλωσσους όρους first aider, secouriste, sauveur κ.ά. και είναι ο καταλληλότερος για το χαρακτηρισμό αυτού που προστρέχει, για να προσφέρει στο αβοήθητο θύμα τη βοήθεια του, την «αρωγή» του, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για εθελοντή (samaritain) ή για επαγγελματία (paramedic).

Μέσ’ από την ανάλυση αυτών των στόχων φαίνεται καθαρά ο προσωρινός χαρακτήρας των πρώτων βοηθειών και η ανάγκη της θεραπευτικής παρέμβασης που θα ακολουθήσει, αφού αναζητηθεί με την ευθύνη πάντοτε του αρωγού.

Οι ιδιομορφίες ορισμένων περιπτώσεων επιβάλλουν επίσης να αναφέρονται σαν ξεχωριστά κεφάλαια των πρώτων βοηθειών τα παρακάτω:

α. Η αντιμετώπιση ορισμένων οξέων μικροπροβλημάτων υγείας με περιορισμένη βαρύτητα (home treatment). Πρόκειται για την αντιμετώπιση των μικροτραυματισμών, των ελαφρών θλάσεων, της εξάντλησης από θερμότητα, της απλής λιποθυμίας και άλλων ανάλογων καταστάσεων, που δεν έχουν ανάγκη παραπέρα ιατρικής φροντίδας, γεγονός εξάλλου που διαφοροποιεί την αντιμετώπιση τους από τις κατ’ ουσίαν πρώτες βοήθειες. Διευκρινίζεται ότι δεν πρόκειται για τη νοσηλευτική φροντίδα των αρρώστων, που παραμένουν στο σπίτι.

β. Η προσωπική ασφάλεια (personal safety). Η άσκηση των πρώτων βοηθειών δεν είναι καθόλου απίθανο να έχει αποδέκτη το ίδιο το εκπαιδευμένο στο συγκεκριμένο θέμα άτομο. Μ’ αυτή την έννοια η γνώση των πρώτων βοηθειών λειτουργεί σαν παράγοντας αυτοπροστασίας και δημιουργεί αίσθημα σιγουριάς και αυτοπεποίθησης.

γ. Η Ιατρική των Καταστροφών (disaster medicine). Αυτός ο σχετικά νέος κλάδος της ιατρικής έχει, λόγω ακριβώς της μαζικότητας των απωλειών υγείας σ’ αυτές τις καταστάσεις, μεγάλη ανάγκη εκπαιδευμένων στις πρώτες βοήθειες ατόμων, που σε μια πρώτη φάση θα λειτουργήσουν αυτόνομα και σε μια δεύτερη θα ενταχθούν εύκολα στην υπηρεσία των οργανωμένων κρατικών σχεδίων (disaster plan). Το οργανωτικό πλαίσιο και η αντιμετώπιση των συνεπειών ενός συγκεκριμένου κάθε φορά βλαπτικού παράγοντα διαφοροποιούν το γνωστικό αντικείμενο των πρώτων βοηθειών σ’ αυτή την περίπτωση.