Γράφει o:  Αναστάσιος Κανελλόπουλος

Η ωχρά κηλίδα (macula) είναι ένας ελλειπτικός σκούρο-κίτρινος σχηματισμός που βρίσκεται στην κεντρική περιοχή στο οπίσθιο τοίχωμα του οφθαλμού, τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Η ωχρά κηλίδα είναι ιδιαίτερα ευ­αίσθητη στο φως και απο­τελεί το κέν­τρο της όρασης. Είναι υπεύθυνη για την ευκρινή όραση, την αντίληψη των χρωμάτων κ.λ.π. Οποιαδήποτε αλλοίωση στην ωχρά κηλίδα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση στην κεντρική μας όραση και γίνεται άμεσα αντιληπτή.

Όταν η ωχρά κηλίδα υποστεί αλ­λοιώσεις, επηρεάζεται η όρα­ση, κυρίως στο κέντρο του οπτι­κού μας πεδίου. Η όραση εμφανίζει πα­ρα­­μορ­φώ­σεις και σκοτεινά σημεία.

Τι είναι η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας; 

Εκφυλιστική νόσος της ωχράς κηλίδας ονομάζεται η μερική ή και ολική αλλοίωσή της. Η πολύ συχνή αυτή πάθηση, επηρεάζει τόσο τη μακρινή όσο και την κοντινή όραση και καθιστά κάποιες από τις συνήθειες δυ­σκολότε­ρες ή αδύνατες – π.χ. το πέρασμα της κλω­στής στη βελόνα ή την ανάγνωση ενός βιβλίου. Η απώλεια όρασης που οφείλεται στην εκφυλιστική νόσο ωχράς κηλίδας μπορεί να οδηγήσει σε κεντρικές παραμορφώσεις και πιο σκοτεινές περιοχές.

Επειδή η εκφυλιστική νό­σος της ωχράς κηλίδας δρα στο κέντρο του αμφι­βλη­στροειδή, δεν επηρε­άζει τις πλαϊνές περιοχές του οπτι­κού πεδίου και άρα την περι­φερική όραση. Για παράδειγμα, μπορεί ο ασθενής να βλέπει το περίγραμμα ενός ρολο­γιού, χωρίς όμως να μπορεί να πει τι ώρα είναι.

Ποιες είναι οι μορφές ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς; 

Οι δύο συχνότεροι τύποι της εκφυλιστικής νόσου που σχετίζεται με την ηλικία είναι η «ξηρή» (ατροφική) και η «υγρή» (εξιδρωματική).

  1. Η ξηρού τύπου ηλικιακή εκφύλιση. Σε αυτή τη μορφή της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας, επέρχονται αργά και σταδιακά ‘’ατροφικές’’ αλλοιώσεις στα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς που ευθύνονται για την καλή κεντρική όραση. Αυτό έχει ως συνέπεια τη σταδιακή μείωση της κεντρικής όρασης. Μπορεί ωστόσο, ανά πάσα στιγμή να εξελιχθεί σε υγρού τύπου ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς.
  2. Η υγρού τύπου ηλικιακή εκφύλιση. Πιο επιθετικός τύπος ΗΕ1 και με τη χειρότερη πρόγνωση. Αναπτύσσονται παθολογικά αγγεία (νεοαγγεία) κάτω και προς τον αμφιβληστροειδή, στην περιοχή της ωχράς. Αυτό έχει ως συνέπεια την εμφάνιση αιμορραγιών και συλλογής υγρού (οιδήματος). Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η –συνήθως- σημαντική και σε μερικές περιπτώσεις απότομη μείωση της οπτικής οξύτητας.

Τι προκαλεί την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας; 

Οι αιτίες που την προκαλούν είναι πολλές και όχι απόλυτα διευκρινισμένες. Πιστεύεται, ότι συμβάλλει ένας συνδυασμός

  • κληρονομικότητας,
  • καπνίσματος,
  • έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία,
  • κακής διατροφής (υψηλά επίπεδα χοληστερόλης), υπέρτασης.

Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας που εμφανίζεται σε πολλά άτομα -συνήθως- άνω των 65 ετών, σπάνια οδηγεί σε πλήρη τύφλωση. Παρόλα αυτά, μπορεί να κάνει δύσκολες έως και αδύνατες πολλές καθημερινές δραστηριότητες όπως διάβασμα, οδήγηση καθώς επηρεάζει την κεντρική μας όραση.

Ποια είναι τα συμπτώματα της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας; 

Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας μπορεί να εμφανίσει ποικίλα συμπτώματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Εάν είναι σε πρώιμο στάδιο, η διάγνωση της νόσου δεν είναι προφανής. Μερικές φορές απώλεια όρασης εμφανίζεται μόνο στον ένα οφθαλμό, ενώ το άλλο εξακολουθεί να βλέπει καλά για πολλά χρόνια. Όμως, όταν επηρεα­στούν και οι δύο οφθαλμοί από τη νόσο, η απώλεια της κεντρικής όρασης μπορεί να πα­ρατηρηθεί πιο γρήγορα.

Ορισμένοι συχνοί τρόποι ανίχνευσης της απώλειας της όρασης είναι:

  • Δυσκολία στην κοντινή όραση. (Οι λέξεις σε μια σελίδα φαίνονται θολερές)
  • Μια σκοτεινή ή άδεια περιοχή εμφανίζεται στο κέντρο του οπτικού πεδίου.
  • Ευθείες και τετραγωνισμένες γραμμές φαίνονται παραμορφωμένες, όπως το διάγραμμα που ακολουθεί. (Αmsler chart).
  • Ενώ φυσιολογικά βλέπουμε ευθείες και τετραγωνισμένες γραμμές, στην εκφυλιστική νόσο ωχράς κηλίδας μπορεί να δούμε παραμορφώσεις και σκοτεινές περιοχές, κυρίως στο κέντρο.

Είναι η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας η ίδια με την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας; 

ΟΧΙ. Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι δύο ξεχωριστές και διακριτές συνθήκες, αν και τα συμπτώματα για κάθε μια είναι παρόμοια.

Υπάρχουν διαφορετικά στάδια ωχράς κηλίδας; 

Ναι. Υπάρχουν τρία στάδια εκφύλισης ωχράς κηλίδας:

  1. Foveal αποκόλληση (Στάδιο Ι). Χωρίς θεραπεία, περίπου το ήμισυ του Σταδίου Ι θα εξελιχθεί.
  2. Μερικού πάχους εκφύλιση ωχράς κηλίδας (Στάδιο ΙΙ). Χωρίς θεραπεία, περίπου το 70 % της φάσης ΙΙ της ωχράς κηλίδας θα εξελιχθεί.
  3. Πλήρους πάχους ωχράς κηλίδας (Στάδιο ΙΙΙ). Το μέγεθος της κηλίδας και η θέση της στον αμφιβληστροειδή καθορίζουν πόσο θα επηρεάσει την όραση ενός ατόμου. Όταν αναπτύσσεται το Σταδιο ΙΙΙ, η κεντρική και λεπτομερή όραση μπορεί να χαθεί. Εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας μπορεί να οδηγήσει σε αποκόλληση αμφιβληστροειδούς μια απειλητική κατάσταση για την οποία θα πρέπει να ληφθεί άμεση ιατρική φροντίδα.

Πως γίνεται η διάγνωση της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας; 

Πολλοί άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι έχουν κάποιο πρόβλημα με την ωχρά κηλίδα μέχρι η απώλεια της όρασης να γίνει εμφανής. Ο χειρουργός οφθαλμίατρός σας μπορεί να ανιχνεύσει την εκφύλιση της ωχράς σε πρώιμα στάδια στη διάρκεια μια οφθαλμολογικής εξέτασης που περιλαμβάνει τα παρακάτω:

  • Μία απλή οφθαλμολογική εξέταση κατά την οποία κοιτάζετε σε έναν πίνακα που μοιάζει με χαρτί μιλιμετρέ. (Amsler chart).
  • Βυθοσκόπηση κατόπιν μυδρίασης. Παρατηρούνται τυχόν αλλοιώσεις στην περιοχή της ωχράς π.χ. αιμορραγίες, οίδημα ωχράς, εκφυλίσεις ξηρού τύπου- Drusen.
  • OCT (οπτική τομογραφία) ωχράς. Απεικονιστική μέθοδος, η οποία βοηθά στην μελέτη των εσωτερικών στοιβάδων του αμφιβληστροειδούς και στη πρώϊμη διάγνωση της εκφυλιστικής νόσου.
  • Φλουοροαγγειογραφία. Σε αυτήν την εξέταση χορηγείται ενδοφλέβια μία σκιαγραφική χρωστική ουσία, η οποία λέγεται φλουοροσκείνη. Στη συνέχεια λαμβάνονται φωτογραφίες του αγγειακού δικτύου του οφθαλμού. Βοηθά στον έλεγχο διαρροής των αγγείων του αμφιβληστροειδούς, καθώς και στη διάγνωση οιδήματος της ωχράς. Η συνολική διάρκεια της εξέτασης δεν ξεπερνά τα 10΄-15΄.

Πως θεραπεύεται η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας;  

I. Φαρμακευτική αντιμετώπιση. Παρά τη συνεχιζόμενη ιατρική έρευνα, δεν υπάρχει ακόμη αποτελεσματική θεραπεία για την ξηρού τύπου εκφύλιση της ωχράς. Ίσως σε κάποιες περιπτώσεις βοηθούν στη σταθεροποίηση και όχι στην βελτίωση της όρασης, συμπληρώματα διατροφής.

Η «υγρή» μορφή εκφύλισης είναι δυνατό να σταθεροποιηθεί με συστηματική έγχυση ειδικού αντιαγ­γει­ο­γε­­νετικού φαρ­μάκου (είναι στην ουσία αντίσωμα για τον αγγειογενετικό παράγοντα του οργανισμού (VGEF)) (Lucentis – Avastin – Eylea) και μερικές φορές ειδικής κορτιζόνης (Kenalog) μέσα στο υαλοειδές σώμα του οφθαλμού.

Οι αγγειογενετικοί παράγοντες αν και κάπως δύσχεροι στην σχεδόν μηνιαία εφαρμογή τους, έχουν φέρει επανάσταση στην πρόγνωση και διατήρηση της όρασης στο πολύ σημαντικό αυτό πρόβλημα.

Φωτοδυναμική θεραπεία (συνδυασμός ειδικού laser και ενδοφλέβιας ενεργοποιητικής ουσίας) έχει φθίνει σε συχνότητα χρήσης, σε πολύ περιοσμένα πια περιστατικά.

II. Επεμβατική αντιμετώπιση. Το ενδοαμφιβληστροειδικό υγρό και οίδημα της ωχράς κηλίδας αντιμετωπίζεται και σε κάποιες περιπτώσεις με επέμβαση λέιζερ.

Ένας ασθενής μπορεί να χρειαστεί εστιακή επέμβαση (focal laser vision) λέιζερ περισσότερο από μία φορά για να ελέγξει την διαρροή ρευστού. Εάν έχετε οίδημα της ωχράς κηλίδας και στους δύο οφθαλμούς και απαιτούν επέμβαση με λέιζερ, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ο κάθε οφθαλμός ξεχωριστά, συνήθως σε απόσταση αρκετών εβδομάδων.

H Εστιακή επέμβαση λέιζερ σταθεροποιεί την όραση. Στην πραγματικότητα μειώνει τον κίνδυνο απώλειάς της κατά 50 %.

Η επεμβατική αντιμετώπιση είναι απαραίτητη σε πολλές περιπτώσεις, ώστε να συμβάλει στη βελτίωση της όρασης. Σε αυτή την επεμβατική διαδικασία – που ονομάζεται υαλοειδεκτομή – το υαλοειδές αφαιρείται για να αποτρέψει το τράβηγμα του αμφιβληστροειδούς και να αντικατασταθεί με μια φυσαλίδα που περιέχει ένα μίγμα αέρα και αερίου. Η φυσαλίδα λειτουργεί ως ένας εσωτερικός, προσωρινός επίδεσμος που κρατά την άκρη της ωχράς κηλίδας σε σταθερή θέση καθώς θεραπεύεται. Η επέμβαση γίνεται με τοπική αναισθησία.

Μετά την επέμβαση, οι ασθενείς πρέπει να παραμένουν σε μπρούμυτη θέση, συνήθως για μια ημέρα ή δύο, αλλά μερικές φορές για ένα χρονικό διάστημα δύο έως τριών εβδομάδων. Η θέση αυτή επιτρέπει στη φυσαλίδα να πιέζει ενάντια της ωχράς κηλίδας και να απορροφάται σταδιακά από τον οφθαλμό. Καθώς η φυσαλίδα θα απορροφηθεί, το υαλοειδές ξαναγεμίζει με φυσικό υγρό.

Διατηρώντας μια θέση με το πρόσωπο προς τα κάτω είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της χειρουργικής επέμβασης. Επειδή αυτή η θέση μπορεί να είναι δύσκολη για πολλούς ανθρώπους, είναι σημαντικό να συζητήσετε με το γιατρό σας πριν από τη χειρουργική επέμβαση.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι της χειρουργικής επέμβασης; 

Ο πιο κοινός κίνδυνος της επέμβασης της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας είναι μια αύξηση στο ρυθμό ανάπτυξης του καταρράκτη. Στους περισσότερους ασθενείς, η εμφάνιση καταρράκτη μπορεί να προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς, ώστε να απαιτεί αφαίρεση. Άλλες λιγότερο συχνές επιπλοκές περιλαμβάνουν μόλυνση και αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς, είτε κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης είτε μετά, και τα δύο μπορούν να αντιμετωπιστούν αμέσως.

Για μερικούς μήνες μετά την επέμβαση, οι ασθενείς δεν επιτρέπεται να ταξιδέψουν με αεροπλάνο. Μεταβολές στην πίεση του αέρα μπορεί να προκαλέσουν στη φυσαλίδα διόγκωση, με αποτέλεσμα την αύξηση της πίεσης στο εσωτερικό του οφθαλμού. Μετά την επέμβαση, θα πρέπει οι ασθενείς να φορούν ένα επίδεσμο ματιών για λίγες ημέρες ή εβδομάδες για την προστασία των ματιών. Θα πρέπει, επίσης, να χρησιμοποιούν φαρμακευτικές οφθαλμικές σταγόνες για την προστασία ενάντια στη μόλυνση.

Πόσο επιτυχής είναι αυτή η χειρουργική επέμβαση; 

Βελτίωση της όρασης ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή. Οι άνθρωποι που έκαναν την επέμβαση σε λιγότερο από έξι μήνες έχουν μια καλύτερη πιθανότητα ανάκτησης όρασης σε σχέση με εκείνους που την έκαναν σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Συζητήστε την αποκατάσταση της όρασής σας με το γιατρό σας πριν από την επέμβαση. Η αποκατάσταση της όρασης μπορεί να συνεχιστεί για ένα χρονικό διάστημα έως τρεις μήνες μετά την επέμβαση.

Τι γίνεται αν δεν μπορώ να παραμείνω στη θέση με το πρόσωπο προς τα κάτω μετά την επέμβαση; 

Εάν δεν μπορεί κάποιος να παραμείνει σε μια θέση με το πρόσωπο προς τα κάτω, για το απαιτούμενο χρονικό διάστημα μετά την επέμβαση, η αποκατάσταση της όρασης μπορεί να μην είναι επιτυχής. Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να παραμείνουν σε μια τέτοια θέση για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα δεν είναι καλοί υποψήφιοι για υαλοειδεκτομή. Ωστόσο, υπάρχουν μια σειρά από συσκευές που μπορούν να κάνουν την περίοδο «face-down» πιο εύκολη για εσάς. Υπάρχουν επίσης μερικές προσεγγίσεις που μπορούν να μειώσουν το χρόνο παραμονής σε αυτή τη θέση. Συζητήστε με το γιατρό σας.

Βοηθήματα χαμηλής όρασης 

Παρόλη την εξέλιξη στην ιατρική θε­ραπεία, οι ασθενείς με εκφύλιση της ωχράς κηλίδας εξακολουθούν να εμφα­νίζουν κά­ποια απώλεια στην όραση. Επειδή όμως η περιφερική όραση συνήθως δεν επη­ρεά­ζεται, η παραμένουσα όραση ενός ατόμου μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη. Στην περί­πτωση αυτή, ο οφθαλμία­τρός σας μπορεί να σας δώσει συνταγή για κάποια βοη­θή­ματα χαμηλής όρασης ή να σας παραπέμψει σε εξειδικευμένο οπτομέτρη για ειδική εκπαίδευση με ασκήσεις οπτικής αποκατάστασης.

Στα βοηθήματα χαμηλής όρασης συγκαταλέγονται:

  • μεγεθυντικές συσκευές ανά­γνωσης,
  • τηλεοράσεις κλειστού κυκλώματος,
  • τηλεσκοπικές διατάξεις ενσωματω­μένες στα γυαλιά όρασης,
  • διατάξεις προβολής εγγράφων σε μεγάλες γραμματοσει­ρές και ομι­λούσες συσκευές ή ηλεκτρονικοί υπολογιστές.

Τι επιπλέον μπορείτε να κάνετε αν είστε υπό θεραπεία για εκφύλιση ωχράς κηλίδας; 

Οι ασκήσεις οπτικής αποκατάστασης θεωρούνται υποστηρικτικές υπηρεσίες που, υπό ορισμένες συνθήκες, μπορεί να βοηθήσουν τους ασθενείς με εκφύλιση της ωχράς κηλίδας να εξασκήσουν την εναπομείνασα όρασή τους και να διατηρήσουν έτσι έναν ικανοποιητικό τρόπο ζωής.

Ποιες είναι μερικές ερωτήσεις που μπορώ να ρωτήσω τον οφθαλμίατρό μου; 

Σήμερα, οι ασθενείς παίρνουν ενεργό ρόλο στη φροντίδα της υγείας τους. Να είστε ενεργός ασθενής για τη φροντίδα των ματιών σας.

Σχετικά με την ασθένεια / διαταραχή.

  • ..Ποια είναι η διάγνωσή μου;
  • Τι προκάλεσε την κατάστασή μου;
  • Μπορεί να θεραπευθεί η κατάστασή μου;
  • Πώς θα επηρεάσει αυτή η κατάσταση την όρασή μου, τώρα και στο μέλλον;
  • Θα πρέπει να προσέχετε για συγκεκριμένα συμπτώματα και να σας ειδοποιήσω εάν εμφανισθούν;
  • Θα πρέπει να κάνω αλλαγές στον τρόπο ζωής;

Σχετικά με τη θεραπεία μου.

  • ..Ποια είναι η θεραπεία για την κατάστασή μου;
  • Πότε θα ξεκινήσει η θεραπεία και πόσο καιρό θα διαρκέσει;
  • Ποια είναι τα οφέλη αυτής της θεραπείας και πόσο επιτυχής είναι αυτή;
  • Ποιοι είναι οι κίνδυνοι και οι παρενέργειες που σχετίζονται με την αγωγή αυτή;
  • Υπάρχουν τρόφιμα, φάρμακα, ή δραστηριότητες που πρέπει να αποφύγω, ενώ είμαι σε αυτή την θεραπεία;
  • Αν η θεραπεία μου περιλαμβάνει τη λήψη φαρμάκου, τι πρέπει να κάνω αν χάσω μία δόση;
  • Υπάρχουν διαθέσιμες άλλες θεραπείες;

Σχετικά με τις εξετάσεις μου

  • …Τι είδους εξετάσεις θα κάνω;
  • Τι να περιμένω/τι θα δω από αυτές τις εξετάσεις;
  • Πότε θα μάθω τα αποτελέσματα;
  • Μήπως πρέπει να κάνω κάτι ιδιαίτερο ώστε να προετοιμαστώ για τις εξετάσεις;
  • Μήπως αυτές οι εξετάσεις έχουν παρενέργειες ή κινδύνους;
  • Θα χρειαστεί να κάνω περισσότερες εξετάσεις αργότερα;

Άλλες προτάσεις

  • Αν δεν καταλαβαίνετε τις απαντήσεις του οφθαλμιάτρου σας, κάνετε ερωτήσεις έως ότου καταλάβετε.
  • Πάρτε τις σημειώσεις ή να πάρτε ένα φίλο ή μέλος της οικογένειας για να κρατάει σημειώσεις για εσάς.
  • Φέρτε ένα μαγνητόφωνο για να σας βοηθήσει να θυμάστε τη συζήτηση.
  • Ζητήστε στον οφθαλμίατρό σας να γράψετε να σας γράψει τις οδηγίες.
  • Ζητήστε στον οφθαλμίατρό σας για το έντυπο υλικό για που αφορά την κατάστασή σας.
  • Αν εξακολουθείτε να έχετε πρόβλημα κατανόησης, ρωτήστε πού μπορείτε να πάτε για περισσότερες πληροφορίες.
  • Άλλα μέλη της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης σας, όπως νοσοκόμες και οι φαρμακοποιοί, μπορεί να είναι καλές πηγές πληροφόρησης.
  • Μιλήστε και με αυτούς.