Γράφει o:  Μιχάλης Κυριακίδης

Το 2014 ήταν η πεντηκοστή επέτειος της πρώτης αναφοράς στην επίπτωση του καπνίσματος στην υγεία από ιατρική επιστημονική εταιρεία των ΗΠΑ. Η αναφορά αυτή κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο καπνός του τσιγάρου είναι επιβλαβής για τους καπνιστές και προκαλεί καρκίνο στους πνεύμονες και στο λάρυγγα.

Aν ένας καπνιστής διακόψει το κάπνισμα πριν την ηλικία των 35 χρόνων αποφεύγει κατά 90% τον κίνδυνο καρκίνου των πνευμόνων, ενώ σε οποιαδήποτε άλλη ηλικία μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο καρδιοπάθειας. Ακόμη αν διακόψει το κάπνισμα μετά από έμφραγμα της καρδιάς, διπλασιάζει το προσδόκιμο της επιβίωσής του και η πιθανότητα νέου εμφράγματος μειώνεται στο μισό ένα χρόνο μετά τη διακοπή του. Η διακοπή του καπνίσματος απαλλάσσει από την κακοσμία του στόματος, τον καθημερινό βήχα, την εύκολη κόπωση και τη δύσπνοια σε κάθε σωματική δραστηριότητα, ενώ βελτιώνει τη γεύση, την όσφρηση, την απόδοση στην εργασία και τη σεξουαλική ικανότητα.

Τα κέρδη από τη διακοπή του καπνίσματος

Οι έγκυρες συστάσεις για τη διακοπή του καπνίσματος, οι προερχόμενες από τις Καρδιολογικές Εταιρείες της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ελλάδας, βασίζονται στα παρακάτω, ομολογουμένως εκπληκτικά ευρήματα μακροχρόνιων κλινικών ερευνών:

20 λεπτά από το τελευταίο τσιγάρο

  • Η αρτηριακή πίεση κι ο καρδιακός σφυγμός μειώνονται και επανέρχονται σε φυσιολογικές τιμές
  • Η θερμοκρασία των άκρων (χεριών/ποδιών) αυξάνει σε φυσιολογικά επίπεδα

8 ώρες από το τελευταίο τσιγάρο

  • Το μονοξείδιο του άνθρακα στο αίμα πέφτει σε φυσιολογικά επίπεδα
  • Τα επίπεδα του οξυγόνου στο αίμα αυξάνονται

24 ώρες από το τελευταίο τσιγάρο

  • Αρχίζει να μειώνεται ο κίνδυνος αιφνίδιου καρδιακού επεισοδίου

48 ώρες από το τελευταίο τσιγάρο

  • Αρχίζει η αναγέννηση των νευρικών απολήξεων σε μύτη, γλώσσα, στόμα
  • Η αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης αρχίζουν να επανέρχονται σε φυσιολογικά επίπεδα

2 εβδομάδες έως και 3 μήνες από το τελευταίο τσιγάρο

  • Βελτιώνεται η κυκλοφορία του αίματος γενικά
  • Βελτιώνεται το περπάτημα, μειώνεται η κόπωση
  • Αυξάνεται κατά 30% η αναπνευστική λειτουργία
  • Αρχίζει το νευρικό σύστημα να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες. Σπάνιες πια οι έντονες επιθυμίες για τσιγάρο

1 μήνα έως 9 μήνες από το τελευταίο τσιγάρο

  • Η συνολική ενέργεια του οργανισμού αυξάνεται
  • Τα συμπτώματα που συνοδεύουν τη χρόνια χρήση τσιγάρου μειώνονται (βήχας, καταρροή, συνάχι, κόπωση, λαχάνιασμα)
  • Αποκαθίσταται ο φυσιολογικός ιστός της μύτης, του φάρυγγα, του λάρυγγα και των πνευμόνων

1 χρόνο από το τελευταίο τσιγάρο

  • Μειώνονται οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος
  • Μειώνεται ο κίνδυνος για στεφανιαία καρδιοπάθεια στο μισό σε σχέση με τους καπνίζοντες

5 χρόνια από το τελευταίο τσιγάρο

  • Μειώνεται κατά 50% η πιθανότητα θανάτου από καρκίνο του πνεύμονα
  • Μειώνεται κατά 50% η πιθανότητα δημιουργίας καρκίνου του στόματος

10 χρόνια από το τελευταίο τσιγάρο

  • Η πιθανότητα θανάτου από καρκίνο των πνευμόνων είναι ίδια με αυτή των μη καπνιστών
  • Τα προκαρκινικά κύτταρα έχουν αντικατασταθεί με υγιή
  • Ο κίνδυνος για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο είναι ίδιος με αυτόν των μη καπνιστών
  • Μειώνεται δραστικά η πιθανότητα καρκίνου του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης, των νεφρών και του παγκρέατος

15 χρόνια από το τελευταίο τσιγάρο

  • Είναι σα να μην είχατε καπνίσει ποτέ. Οι πιθανότητες για οποιαδήποτε ασθένεια είναι ίδιες με αυτές των μη καπνιστών

Στην πράξη οι περισσότεροι καπνιστές θα πεθάνουν από νοσήματα της καρδιάς και των αγγείων (εμφράγματα της καρδιάς, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, ακρωτηριασμοί των ποδιών και άλλες αγγειακές επιπλοκές) και όχι, όπως ίσως να θεωρείται, από καρκίνους και παθήσεις των πνευμόνων. Αυτό συμβαίνει γιατί οι καπνιστές πεθαίνουν σε μικρότερες ηλικίες από καρδιαγγειακές παθήσεις. Θα υπήρχαν πολύ περισσότερες περιπτώσεις καρκίνων του πνεύμονα, αν οι καπνιστές ζούσαν αρκετά για να τις αποκτήσουν. Σε αυτοψίες καπνιστών που πεθαίνουν από εμφράγματα της καρδιάς αποκαλύπτονται προκαρκινικά κύτταρα που σε μερικά χρόνια πιθανότατα θα εξελίσσονταν σε καρκίνους.

Μεταξύ των πολλών δηλητηριωδών χημικών στοιχείων που εκλύονται κατά το κάπνισμα, η νικοτίνη και το μονοξείδιο του άνθρακα προκαλούν καταστροφικές επιδράσεις στην καρδιά και στις αρτηρίες του σώματος. Η νικοτίνη προκαλεί αύξηση των παλμών της καρδιάς, με περίπου 20 παραπάνω παλμούς στο λεπτό με κάθε τσιγάρο, αυξάνει την πίεση του αίματος,προκαλεί γενικευμένο σπασμό των αρτηριών κάνοντας πιο δύσκολη την κυκλοφορία του αίματος και τέλος διευκολύνει την εναπόθεση λίπους και χοληστερόλης στα τοιχώματα των αρτηριών, επιταχύνοντας την πρόοδο της αθηροσκλήρωσης και αυξάνοντας την πιθανότητα θρομβώσεων. Το μονοξείδιο του άνθρακα που εκλύεται με το κάπνισμα παρεμποδίζει τη δυνατότητα μεταφοράς του οξυγόνου στους ιστούς με το αίμα.

Έτσι, η αύξηση της καρδιακής συχνότητας και της πίεσης του αίματος, ο σπασμός των αρτηριών, η δημιουργία στενώσεων στις αρτηρίες, ο κίνδυνος θρομβώσεων και η δυσκολία μεταφοράς του οξυγόνου με το αίμα στους ιστούς, αποτελούν μέρος των κύριων παθοφυσιολογικών μηχανισμών των θανάτων των καπνιστών.

Δυστυχώς, η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα σε καπνιστές στην Ευρώπη (μετά την Κύπρο) κι η Τρίτη σε όλο τον κόσμο μετά την Κύπρο και την Κούβα, γεγονός που κοστίζει περίπου 15.000 θανάτους κάθε χρόνο. Τα χειρότερα όμως για τη χώρα μας απεικονίζονται στα παρακάτω στατιστικά στοιχεία: Μέχρι τα 14 χρόνια τους, σχεδόν οι μισοί έφηβοι έχουν δοκιμάσει τσιγάρο, ενώ στα 18 ο ένας στους δύο μαθητές καπνίζει συστηματικά. Μόλις το 3% των μαθητών του γυμνασίου και το 11% των μαθητών του λυκείου καταφέρνουν να σταματήσουν το κάπνισμα μετά από συστηματική χρήση. Αυξάνονται όλο και περισσότερο οι νέες γυναίκες καπνίστριες, πολλές από τις οποίες δεν συμμορφώνονται και στις ευαίσθητες περιόδους της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Η πιθανότητα εμφράγματος στις γυναίκες έχει αυξηθεί κατά 50% σε σχέση με τους άνδρες.

Το παθητικό κάπνισμα και οι επιπτώσεις του

Το 1986 είδε το φως της δημοσιότητας η πρώτη τεκμηριωμένη μελέτη των επιπτώσεων του καπνίσματος στους «παθητικούς» καπνιστές, εκείνους δηλαδή που εκτίθενται στον καπνό του τσιγάρου των καπνιστών όταν συνυπάρχουν σε κοινόχρηστους χώρους. Διαπιστώθηκε, δηλαδή, ότι το«παθητικό» κάπνισμα προκαλεί καρκίνο των πνευμόνων και σε μη ενεργούς καπνιστές.

Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι, σε σύγκριση με άτομα που δεν καπνίζουν και δεν εκτίθενται σε χώρους καπνιζόντων, οι μη ενεργοί καπνιστές, που εκτίθενται σε χώρους καπνιζόντων, έχουν 30% – 60% μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν καρδιακά προβλήματα στο μέλλον. Το αποτέλεσμα του παθητικού καπνίσματος υπολογίζεται σε 379.000 θανάτους ανά έτος από ισχαιμική καρδιοπάθεια.

Ο καπνός που εισπνέουν οι παθητικοί καπνιστές είναι ο καπνός που αναδύεται από το φλεγόμενο άκρο του τσιγάρου και ο καπνός από την εκπνοή του καπνιστή. Έχουν ενοχοποιηθεί τουλάχιστον 400 χημικές ουσίες στον καπνό, 250 από τις οποίες είναι αποδεδειγμένα επιβλαβείς, συμπεριλαμβανομένων 40-60 καρκινογόνων χημικών ουσιών.

Ο καπνός από την καύση της άκρης του τσιγάρου είναι ποιοτικά όμοιος με τον καπνό που εκπνέουν οι καπνιστές. Όμως, επειδή ο πρώτος δημιουργείται σε χαμηλότερες θερμοκρασίες και καθώς είναι αφιλτράριστος διαφέρει ποσοτικά δεδομένου ότι εμπεριέχει υψηλότερες ποσότητες κάποιων καρκινογόνων ουσιών, όπως των αρωματικών αμινών. Έτσι λοιπόν, θεωρείται πως είναι 3 με 4 φορές πιο τοξικός από τον καπνό που εκπνέουν οι καπνιστές και παρά την αραίωση που υφίσταται χάρη στον αερισμό των κοινόχρηστων χώρων εξακολουθεί να είναι τοξικός διότι δεν υφίστανται ασφαλή ακίνδυνα επίπεδα έκθεσης σ’ αυτόν.

Σήμερα, μισό αιώνα αργότερα, παρά τις πρωτοβουλίες για τον έλεγχο του καπνίσματος, σχεδόν το 1/3 των ενηλίκων εκτίθεται στον καπνό του τσιγάρου. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 14% των μη καπνιστών εκτίθεται στον καπνό του τσιγάρου στο σπίτι τους και το 30% των εργαζομένων στους χώρους εργασίας τους. Όμως, το πιο ανησυχητικό δεδομένο είναι τα 700 εκατομμύρια παιδιά, παγκοσμίως, που εκτίθενται στον καπνό του τσιγάρου στο σπίτι τους.

Αξιοσημείωτο γεγονός είναι οι ηλικίες των ενεργών καπνιστών με τη μεγαλύτερη ροπή στο κάπνισμα, που τοποθετούνται μεταξύ 20 και 45 χρόνων, δηλαδή στην ηλικίαπου γίνονται γονείς. Κατά συνέπεια, ο καπνός αντιπροσωπεύει για τα παιδιά έναν απανταχού κίνδυνο, ασφαλώς έναν αποτρέψιμο κίνδυνο, στον οποίο εκτίθενται.

Θανάσιμος κίνδυνος η έκθεση των παιδιών στον καπνό του τσιγάρου

Η έκθεση των παιδιών στον καπνό του τσιγάρου, δηλαδή το παθητικό κάπνισμα των παιδιών, επηρεάζει την ακεραιότητα των αγγείων τους. Πιο συγκεκριμένα, προκαλεί αλλαγές στη δομή και τη λειτουργικότητα των αγγείων τους, με απευθείας τοξική επίδραση σ’ αυτά, που γίνεται αντιληπτή κατά την ενηλικίωσή τους, όπου αποκαλύπτεται αδιαμφισβήτητα πλέον η σχέση αιτίου – αιτιατού, δηλαδή μεταξύ της έκθεσης στον καπνό του τσιγάρου και της φθοράς των αγγείων, παρέχοντας έναν παγιωμένο κίνδυνο αύξησης κατά 25% – 30% των καρδιαγγειακών επεισοδίων, σύμφωνα με μετα – αναλύσεις αξιόπιστων κλινικών μελετών.

Εκτός από τις καρδιαγγειακές επιπλοκές, η έκθεση των παιδιών σε χώρους καπνιζόντων προκαλεί βλάβες και σε άλλα όργανα όπως στους πνεύμονες με συνέπεια τις χρόνιες βρογχίτιδες και το βρογχικό άσθμα, ενώ τα έμβρυα που εκτίθενται στο κάπνισμα των μητέρων τους γεννιούνται με μικρότερο σωματικό βάρος και έχουν αυξημένο κίνδυνο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου.

Δύο πολύ αξιόλογες κλινικές μελέτες για τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος στα παιδιά, μέσα στο σπίτι τους, από τα τσιγάρα των γονιών τους, διενεργήθηκαν στη Φινλανδία και στην Αυστραλία. Οι μελέτες αυτές παρουσιάζουν αδιαμφισβήτητα στοιχεία για τη βλαβερή επίδραση του παθητικού καπνίσματος στα παιδιά. Δημοσιεύτηκαν στα ιατρικά περιοδικά “Arterioscler Thromb Vasc Biol”, το 2012 (τόμος 32, σελίδες 1024-1031) και “European Heart Journal” το 2014 (τόμος 35, σελίδες 2484-2491) και περιγράφουν τις λειτουργικές και ανατομικές ανωμαλίες που υφίστανται οι αρτηρίες των «παθητικά καπνιστών» παιδιών κατά την πορεία της ενηλικίωσής τους.

Η μελέτη στη Φινλανδία άρχισε το 1980 και συμπεριέλαβε 2401 παιδιά που ήταν 3, 6, 9, 12, 15 ή 18 χρονών στην έναρξη της μελέτης. Οι επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος διερευνήθηκαν το 2001 και το 2007, όταν τα παιδιά έγιναν ενήλικες. Στην Αυστραλία μελετήθηκαν 1375 παιδιά ηλικίας 9-15 χρονών στην έναρξη της μελέτης το 1985 και επανεξετάστηκαν το 2004-2006, όταν πλέον τα παιδιά έγιναν ενήλικες.

Το παθητικό κάπνισμα από τα τσιγάρα των γονιών τους είχε σαν αποτέλεσμα λειτουργικές κι ανατομικές ανωμαλίες των αγγείων των παιδιών. Διαπιστώθηκε παθολογική λειτουργία του ενδοθηλίου των αρτηριών (το ενδοθήλιο επικαλύπτει τον εσωτερικό χιτώνα των αρτηριών) που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ακεραιότητα και στη λειτουργικότητά τους, στην πορεία της ενηλικίωσης των παιδιών. Ανάμεσα στα παιδιά και τους νέους ενήλικες, τους παθητικούς καπνιστές, η ροή του αίματος που μετρήθηκε στη βραχιόνιο αρτηρία ήταν αρνητικά επηρεασμένη σε δοκιμασίες που τα αποτελέσματα τους είναι άμεσα εξαρτώμενα από τη λειτουργικότητα του ενδοθηλίου.

Αντίστοιχα, επίσης, το πάχος του μέσου χιτώνα των καρωτίδων στους νέους ενήλικες, όπως μετρήθηκε με υπερήχους, ήταν μεγαλύτερο, όταν σαν παιδιά ζούσαν στο σπίτι μαζί με γονείς που και οι δύο ήταν καπνιστές. Η πάχυνση του μέσου χιτώνα των καρωτίδων σηματοδοτεί την έναρξη της αρτηριοσκλήρωσης.

Έχοντας τα παιδιά και τους δύο γονείς καπνιστές στο σπίτι, υπολογίζεται ότι η ηλικία των αρτηριών τους είναι κατά 3,3 χρόνια μεγαλύτερη, συγκριτικά με τις αρτηρίες των συνομηλίκων τους που έχουν την τύχη να ζουν με γονείς που δεν καπνίζουν.

Η καρδιοπάθεια «πεπρωμένο» ή τρόπος ζωής;

Όλες οι μεγάλες διεθνείς κλινικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο υγιεινός τρόπος ζωής έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στην καρδιαγγειακή υγεία. Η πλειονότητα των ανθρώπων που υιοθέτησαν έναν υγιεινό τρόπο ζωής στη νεαρή και στηνενήλικη ζωή τους έχουν χαμηλό κίνδυνο ανάπτυξης νοσημάτων της καρδιάς και των αγγείων τους. Οι σημαντικότεροι παράμετροι του υγιεινού τρόπου ζωής είναι: η απουσία καπνίσματος, η μικρή κατανάλωση αλκοόλ, ο έλεγχος του σωματικού βάρους και η άσκηση. Όπως υποστηρίζεται από έγκυρους ερευνητές «οι υγιεινές συνήθειες» μπορεί να «ξεγελάσουν» μεγάλο μέρος γενετικών παραγόντων.