Εγκαύματα

Γράφει o: Θάνος Κοντογιάννης

Η φωτιά από τα πρώτα χρόνια του ανθρώπου στη γη, εκτός από τα οφέλη της, φόβιζε και για τα καταστροφικά της αποτελέσματα στους ανθρώπινους ιστούς. Η πρώτη θεραπεία για εγκαύματα συναντάται σαν γραπτό μνημείο στον περίφημο πάπυρο του Smith που χρονολογείται στο 1500 π.χ. στην Αίγυπτο, όπου περιγράφεται ειδικό σκεύασμα για τη θεραπεία εγκαυμάτων από κόμη και γάλα αίγας, καθώς και γάλα γυναίκας που είχε παιδί αγόρι.

Ο Ιπποκράτης γνώριζε τη μεγάλη απώλεια θερμότητας μέσω εγκαυματικών βλαβών και συνιστά χρησιμοποίηση θερμών επιδέσμων.

Ο πρώτος, ο οποίος περιέγραψε και διαχώρισε τα εγκαύματα σε επιπολής και εν τω βάθη, ήταν ο Αμβρόσιος Παρί (1517-1590). Στο τέλος του 19ου αιώνα διαφαίνονται στον ορίζοντα οι δερματικές μεταμοσχεύσεις ως τοπική θεραπεία των εγκαυματικών βλαβών.

Στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο χρησιμοποιούνται το ιώδες Tu, το τανικό οξύ, διαλύματα νιτρικού αργύρου ως αντιπηκτικά και εσχαρωτικά.

Στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο γίνονται θαύματα στη θεραπεία των εγκαυμάτων και εμφανίζονται οι πρώτες αμιγείς μονάδες νοσηλείας εγκαυμάτων.

Εγκαύματα στο σπίτι

Η πρόληψη της πυρκαγιάς και του εγκαύματος είναι πρόβλημα περίπλοκο και ανησυχητικό. Ενώ όλος ο ιατρικός κόσμος πιστεύει ότι ένα βαρύ έγκαυμα είναι ο πλέον άσχημος τραυματισμός που μπορεί να υποστεί κάποιος και να επιβιώσει, η απάθεια του κοινού έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον της μόνο στην καταστολή της πυρκαγιάς όταν εκδηλωθεί.

Η διδασκαλία της πρόληψης των εγκαυμάτων δεν είναι τόσο εύκολη όσο φαίνεται. Χρειάζονται σωστά προγράμματα ενημέρωσης μέσα από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς, με τη χρήση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (τύπος, τηλεόραση, ραδιόφωνο). Εκτός από το ότι το κοινό πρέπει να διδαχθεί πώς να προφυλάσσεται από τραυματισμούς, πρέπει επίσης να θεσμοθετηθούν αλλαγές, τόσο στους οικονομικούς σχεδιασμούς, όσο και στα συστήματα ασφαλείας. (Δυστυχώς όμως, αυτά τα θυμόμαστε μόνο μετά από μεγάλες καταστροφές). Στατιστικά στοιχεία μας πληροφορούν ότι το 75% όλων των εγκαυμάτων οφείλονται στο ίδιο το θύμα, ενώ το 65-75% αυτών των τραυματισμών συμβαίνουν στο σπίτι.

Ομάδες υψηλού κινδύνου για να υποστούν εγκαύματα είναι τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών και οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Αμέσως μετά, με ποσοστό 20% ακολουθούν οι τυχαία παρευρισκόμενοι στο χώρο που εκδηλώνεται η φωτιά.

Η μεγαλύτερη αιτία των εγκαυμάτων σε αστικές περιοχές είναι τα θερμά υγρά. Εδώ το έγκαυμα συμβαίνει κατά πρώτο λόγο στην κουζίνα και κατά δεύτερο στο μπάνιο.

Επειδή τα μικρά παιδιά είναι περίεργα, αναποδογυρίζουν βραστήρες ή πιάτα με καυτό περιεχόμενο για να το δουν. Γι’ αυτό λοιπόν σε σπίτι με μικρά παιδιά, δεν τοποθετούμε κατσαρόλες με καυτό περιεχόμενο στα εμπρός μάτια της κουζίνας, αλλά πάντοτε στα πίσω, γιατί σε μια στιγμή που δεν τα προσέχουμε, μπορεί να συμβεί το κακό. Επίσης πρέπει να προσέχουμε τα καλώδια των ηλεκτρικών συσκευών γιατί μπορεί να μπλεχτούν στα πόδια των παιδιών που μπουσουλάνε και να ανατραπούν. Ο πολύ χρησιμοποιούμενος τελευταία φούρνος μικροκυμάτων, ενώ είναι ασφαλής για τους ενήλικες, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από μικρά παιδιά για το φόβο ατυχήματος.

Τα ατυχήματα στο μπάνιο, που αποτελούν τη δεύτερη συχνότητα αιτία εγκαυμάτων, συνήθως οφείλονται στην υψηλή θερμοκρασία του νερού της βρύσης. Από αυτά το 27% συμβαίνουν σε απρόσεκτα παιδιά και σε ηλικιωμένα άτομα λόγω των αργών αντανακλαστικών τους ή σε άτομα με προβλήματα υγείας όπως παραπληγία, διαβήτης κ.λ.π.

Πρέπει επίσης να αναφερθούμε στα εγκαύματα, που οφείλονται σε πυρκαγιά μέσα στο σπίτι από βλάβη οικιακών πηγών θερμότητας. Τέτοιες πηγές θερμότητας είναι το τζάκι, η ξυλόσομπα, η κεντρική θέρμανση, οι θερμάστρες ηλεκτρικές και αερίου. Επίσης η αποθήκευση βενζίνης, πεπιεσμένων αερίων, υγρών καθαρισμού δίπλα σε θερμάστρες αερίου ή καυστήρες ευθύνονται για πυρκαγιές.

Η εγκατάσταση συστημάτων συναγερμού μπορεί να προλάβει την εξάπλωση μιας φωτιάς μέσα στο σπίτι. Για το σκοπό αυτό, υπάρχουν ανιχνευτές καπνού ή θερμότητας, που παρέχουν έγκαιρη προειδοποίηση. Δεδομένου ότι τα περισσότερα ατυχήματα αρχίζουν στα σπίτια από εισπνοή καπνού και όχι από τις φλόγες, καταλαβαίνουμε την χρησιμότητά τους.

Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, διαπιστώνουμε τη μεγάλη ανάγκη ενημέρωσης του κόσμου, με κάθε τρόπο, ώστε να περιορίσουμε όσο το δυνατό περισσότερο τους τραυματισμούς και τους θανάτους από εγκαύματα.

Η πρόληψη μας σώζει

Το καλοκαίρι είναι η εποχή η συνδεδεμένη με τις διακοπές και την ανέμελη ζωή μακριά από τις σκοτούρες της καθημερινότητας. Είναι όμως και η χρονική περίοδος στην οποία συμβαίνουν τα περισσότερα ατυχήματα. Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό από αυτά διεκδικούν τα εγκαύματα.

Το έγκαυμα, αν και είναι ένα τραύμα που αφορά τοπικά το δέρμα και τους υποκείμενους ιστούς, εν τούτοις, ανάλογα με τη σοβαρότητά του, έχει επιπτώσεις σε όλο τον ανθρώπινο οργανισμό.

Τα εγκαύματα διακρίνονται σε σχέση με την αιτία που τα προκάλεσε στα εξής είδη:

1. Θερμικά εγκαύματα

Όταν το αίτιο είναι η φωτιά, τα καυτά υγρά (λάδι, νερό, καφές) ή τα καυτά στερεά αντικείμενα.

2. Ηλεκτρικά εγκαύματα

Όταν το αίτιο είναι το ηλεκτρικό ρεύμα. Εδώ η διαδρομή του μέσα από το ανθρώπινο σώμα, δημιουργεί διαφόρου βαθμού κακώσεις στους ιστούς, μέχρι και το θάνατο.

3. Χημικά εγκαύματα

Εδώ το αίτιο είναι χημικές ουσίες, που όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα, δημιουργούν ιστικές καταστροφές.

4. Ακτινικά εγκαύματα

Όταν το αίτιο είναι η ιονίζουσα ακτινοβολία. Αυτή μπορεί να είναι ιατρογενής (θεραπευτικές ή διαγνωστικές ακτινοβολίες) αλλά και η ηλιακή ακτινοβολία (έγκαυμα μετά από πολύωρη ηλιοθεραπεία).

Το έγκαυμα ανάλογα με τη σοβαρότητά του είναι:

1ου βαθμού, όταν έχει καταστραφεί μόνο η επιδερμίδα. Εδώ το χρώμα του δέρματος είναι εξέρυθρο, με έντονο πόνο στην αφή. Συνήθως εδώ ανήκει το ηλιακό έγκαυμα.

2ου βαθμού, όταν έχει καταστραφεί η επιδερμίδα και το ανώτερο μέρος του χωρίου. Σαν παρένθεση πρέπει να πούμε ότι οι στιβάδες του δέρματος απ’ έξω προς τα μέσα είναι επιδερμίδα, χόριο και ακολουθεί το υποδόριο λίπος. Εδώ, το χρώμα του δέρματος είναι ερυθρό, ασπρίζει στην πίεση και εμφανίζει μεγάλες φουσκάλες με ορώδες υγρό. Χαρακτηριστικός είναι ο έντονος πόνος. Σήμερα το είδος αυτό του εγκαύματος ονομάζεται μερικού πάχους.

3ου βαθμού, όταν έχει καταστραφεί όλο το πάχος του δέρματος, μέχρι το υποδόριο λίπος ή και βαθύτερα, χαρακτηριστικά σημεία είναι η απουσία πόνου στην περιοχή του εγκαύματος, η απουσία φυσαλίδων, ενώ το χρώμα είναι λευκό ή φαιό ή μαύρο ή και εξέρυθρο, που δεν ασπρίζει στην πίεση. Το είδος αυτού του εγκαύματος λέγεται ολικού πάχους.

Η καλή ή η κακή πρόγνωση ενός εγκαύματος εξαρτάται από τον βαθμό του εγκαύματος και από την έκταση της εγκαυματικής επιφάνειας. Χειρότερη πρόγνωση έχουν τα 3ου βαθμού (ή ολικού πάχους) με μεγάλη εγκαυματική επιφάνεια. Στη συνέχεια, καλύτερη πρόγνωση έχουν τα 2ου βαθμού και ακόμη καλύτερη τα 1ου βαθμού εγκαύματα.

Οι πρώτες βοήθειες που μπορούν να δοθούν σε έναν εγκαυματία, από τους γύρω, είναι:

Να απομακρύνουμε τον εγκαυματία με μεγάλη προσοχή από την αιτία που προκάλεσε το έγκαυμα, διατηρώντας τον σε ηρεμία και ακινησία.

Να αφαιρεθούν με μεγάλη προσοχή τα ρούχα που καίγονται.

Να ελεγχθεί εάν υπάρχουν και άλλοι τραυματισμοί εκτός από το έγκαυμα.

Να προσέξουμε εάν έχει ελεύθερη αναπνοή και αν όχι, να κοιτάξουμε το στόμα του, μήπως έχει ξένα δώματα που πρέπει να απομακρύνουμε.

Δεν πρέπει να σπάζουμε και να αφαιρούμε τις φυσαλίδες που σχηματίζονται στην εγκαυματική περιοχή γιατί αυτό αργότερα, μπορεί να έχει επιπτώσεις στην επούλωση του τραύματος.

Εάν πρόκειται για έγκαυμα που οφείλεται σε χημικές ουσίες πρέπει να ξεπλένεται το δέρμα που ήρθε σε επαφή με αυτές με άφθονο νερό.

Σε εκτεταμένα εγκαύματα δε δίνουμε νερά από το στόμα.

Δεν τοποθετούμε ποτέ αλοιφές ή διάφορα πρακτικά μέσα, στις εγκαυματικές επιφάνειες.

Πρέπει να θυμόμαστε πάντα με ακρίβεια την ώρα που έγινε το ατύχημα και το αίτιο που το προκάλεσε. Στα θερμικά εγκαύματα, σημασία έχει να γνωρίζει ο γιατρός αν αυτά έγιναν σε κλειστό ή ανοιχτό χώρο, γιατί στον κλειστό χώρο επιβαρύνεται περισσότερο ο εγκαυματίας από εισπνοή προϊόντων καύσεως.

Όταν το έγκαυμα αφορά στα χέρια ή τα πόδια, αυτά πρέπει να τοποθετούνται σε ψηλότερη θέση από το υπόλοιπο σώμα του εγκαυματία κατά τη μεταφορά του.

Ειδοποιούμε το ταχύτερο δυνατό γιατρό ή αν αυτό δεν είναι εύκολο, μεταφέρουμε τον εγκαυματία στον πλησιέστερο ιατρικό σταθμό ή νοσοκομείο.

Πάντα όμως πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι καλύτερα να προλαμβάνουμε παρά να θεραπεύουμε.

Έτσι θα πρέπει να εξασφαλίζουμε, τόσο στους χώρους δουλειάς όσο και στους χώρους κατοικίας μας τέτοιες συνθήκες, ώστε να μηδενίζεται η πιθανότητα ατυχήματος.

Η συμβολή του πλαστικού χειρουργού: Απαραίτητη η καλή ψυχολογική κατάσταση

Το έγκαυμα όταν ξεπερνά σε έκταση το 30% της επιφάνειας του σώματος, αποτελεί έναν σοβαρό τραυματισμό. Ο βαθμός σοβαρότητας του εγκαύματος εξαρτάται τόσο από την έκταση και το βάθος του όσο και από τις περιοχές του σώματος, στις οποίες εντοπίζεται.

Τα μεγαλύτερα προβλήματα δημιουργούνται όταν οι εγκαυματικές επιφάνειες εντοπίζονται στο πρόσωπο, στα χέρια, στα πόδια, στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, στις αρθρώσεις.

Ο πλαστικός χειρουργός αφού αντιμετωπίσει με επιτυχία ένα εκτεταμένο έγκαυμα και εξασφαλίσει την επιβίωση του εγκαυματία (πράγμα για το οποίο απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα) δεν τελειώνει εδώ, αλλά ακολουθεί ένα δεύτερο στάδιο ενεργειών:

Σε αυτό το στάδιο πρέπει να επανεκτιμήσει τις βλάβες που έχει προκαλέσει το έγκαυμα στον ασθενή και να προχωρήσει σε μια σειρά ιατρικών πράξεων με τελικό σκοπό να αποδώσει τον εγκαυματία λειτουργικό και χρήσιμο στο κοινωνικό σύνολο.

Οι ιατρικές αυτές πράξεις συνήθως αφορούν σε:

Αποκατάσταση δερματικών ελλειμμάτων σε επιφάνειες του σώματος κατεστραμμένες από το έγκαυμα. Αυτά τα ελλείμματα πρέπει να καλυφθούν με δερματικά μοσχεύματα.

Χειρουργική διόρθωση σε μετεγκαυματικές ρικνωτικές ουλές, οι οποίες δημιουργούν λειτουργικά ενοχλήματα.

Χρησιμοποίηση ειδικών ναρθήκων για την κινητοποίηση αρθρώσεων που είχαν υποστεί εγκαύματα

Χρησιμοποίηση ειδικών πιεστικών επιδέσμων (Jobst) για τη πρόληψη υπερτροφικών μετεγκαυματικών ουλών.

Χρησιμοποίηση διατατών δέρματος (tissue expander) για αποκατάσταση δύσμορφων μετεγκαυματικών ουλών σε εμφανή σημεία του σώματος.

Χειρουργική βελτίωση της μετεγκαυματικής αλωπεκίας με την χρήση αυτομοσχευμάτων-τριχών.

Σημαντικός παράγοντας για την ταχύτερη αποθεραπεία και κοινωνική επανένταξη του εγκαυματία είναι η ψυχολογική υποστήριξη.

Εδώ σημαντικός είναι ο ρόλος του οικογενειακού περιβάλλοντος καθώς και η παρουσία ψυχολόγου και κοινωνικού λειτουργού.

Είναι επομένως φανερό ότι για τη συντομότερη επιστροφή του εγκαυματία σε φυσιολογικούς ρυθμούς ζωής χρειάζεται η δική του υπομονετική συνεργασία τόσο με τον πλαστικό χειρουργό του οποίου τις οδηγίες πρέπει να ακολουθεί πιστά όσο και με τις ειδικότητες αυτές, που θα τονώσουν την ψυχολογία του βοηθώντας την άσχημη εμπειρία του τραυματισμού του.