Γράφει o:  Ιωάννης Ασλανίδης

Το γλαύκωμα είναι μια ομάδα οφθαλμικών ασθενειών που προξενουν προοδευτική βλάβη στο οπτικό νεύρο, στο σημείο όπου εκείνο αφήνει το μάτι για να μεταφέρει τις οπτικές πληροφορίες στον εγκέφαλο. Αν μείνει χωρίς θεραπεία, το γλαύκωμα εξελίσσεται προοδευτικά (άλλοτε πολύ αργά και άλλοτε γρήγορα), χωρίς προειδοποίηση ή εμφανή συμπτώματα στον ασθενή, επιδεινώνοντας την οπτική βλάβη και οδηγώντας τελικά στην τύφλωση.

Οι βλάβες του γλαυκώματος είναι μη αναστρέψιμες, ενώ σε συνδυασμό με την απουσία συμπτωμάτων έχουν οδηγήσει στο να περιγράφεται το γλαύκωμα ως «silent blinding disease» («σιωπηλή ασθένεια τύφλωσης») ή «sneak thief of sight» («ύπουλος κλέφτης της όρασης»).

Το γλαύκωμα αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία τύφλωσης στον κόσμο. Υπολογίζεται ότι 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι ανά την υφήλιο είναι τυφλοί λόγω γλαυκώματος και ότι αυτός ο αριθμός θα φτάσει τα 11,2 εκατομμύρια ως το 2020. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της σιωπηλής εξέλιξης της ασθένειας – τουλάχιστον στα πρώτα της στάδια – ποσοστό έως 50 % των ασθενών στις ανεπτυγμένες χώρες, δεν γνωρίζουν ότι έχουν γλαύκωμα. Το ποσοστό αυτό μπορεί να ανέλθει έως το 90 % στις υπανάπτυκτες περιοχές του κόσμου.

Πρωτογενές και δευτερογενές
Υπάρχουν αρκετές μορφές γλαυκώματος. Ορισμένες από αυτές εμφανίζονται ως επιπλοκές άλλων οφθαλμικών παθήσεων (δευτερογενές γλαύκωμα), αλλά στηνπλειονότητα των περιπτώσεων το γλαύκωμα είναι πρωτογενής αλλά και ιδιοπαθής νόσος, δηλαδή εμφανίζεται χωρίς τα αίτια να είναι γνωστά.
Παλαιότερα ήταν αποδεκτό ότι η αιτία των περισσότερων ή και όλων των μορφών γλαυκώματος ήταν η υψηλή ενδοφθάλμια πίεση (γνωστή ως οφθαλμική υπέρταση). Σήμερα έχει πλέον αποδειχθεί ότι ακόμα και άτομα που έχουν φυσιολογική ενδοφθάλμια πίεση, μπορεί να έχουν γλαύκωμα. Παρόλα αυτά η ενδοφθάλμια πίεση θεωρείται παράγων υψηλού κινδύνου για το γλαύκωμα.

Μερικές μορφές γλαυκώματος εμφανίζονται κατά τη γέννηση (συγγενές γλαύκωμα) ή κατά την παιδική ηλικία (εφηβικό γλαύκωμα). Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις το γλαύκωμα εμφανίζεται μετά το 40ο έτος και η συχνότητα εμφάνισής του αυξάνει με την ηλικία.
Δεν έχει ακόμα παρατηρηθεί διαφορά στην συχνότητα εμφάνισης γλαυκώματος μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Παράγοντες κινδύνου
Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη γλαυκώματος είναι:
1. Η υψηλή ενδοφθάλμια πίεση. Στατιστικές αναφέρουν ότι το 10% των ατόμων με Οφθαλμική Υπέρταση παρουσιάζουν γλαύκωμα σε περίοδο 5 ετών. Οκίνδυνος να εμφανισθούν γλαυκωματικές αλλοιώσεις στα άτομα με υψηλή ενδοφθάλμια πίεση είναι 2,6-3% όταν η πίεση είναι 21-25 mmHg, 12-26% όταν είναι 26-30 mmHg και 42% όταν είναι μεγαλύτερη από 30 mmHg.
Αυτό το ποσοστό μπορεί να μειωθεί στο 1% εάν γίνονται συχνές οφθαλμολογικές εξετάσεις, λόγω των βελτιωμένων τεχνικών στην πρόγνωση γλαυκωματικών καταστάσεων.
Παρά τον αυξημένο κίνδυνο από την Οφθαλμική Υπέρταση, όμως, υπάρχουν άτομα τα οποία παρότι έχουν σχετικά υψηλή πίεση δεν παρουσιάζουν ποτέ γλαύκωμα και άτομα με φυσιολογική πίεση τα οποία έχουν γλαυκωματικές αλλοιώσεις.
2. Η ηλικία. Όπως η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνει με την ηλικία, έτσι αυξάνεται και ο κίνδυνος εμφάνισης γλαυκώματος. Ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 40 ετών, τα άτομα με υπέρταση και οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος, πρέπει να εξετάζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από οφθαλμίατρο.
3. Οικογενειακό ιστορικό. Άτομα που έχουν συγγενείς α’ βαθμού με γλαύκωμα έχουν 10-30% πιθανότητες να αναπτύξουν την ασθένεια.
4. Μυωπία και διαβήτης επίσης ενοχοποιούνται αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία που να το αποδεικνύουν.

Μορφές στους ενήλικες
Οι πιο συχνές μορφές γλαυκώματος των ενηλίκων είναι το πρωτογενές γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας – που συναντάμε συχνά στους Καυκάσιους και Αφρικανούς – και το γλαύκωμα κλειστής γωνίας που συναντάμε συχνότερα στους Ασιάτες.

Το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας είναι μία προοδευτικώς εξελισσόμενη ασθένεια, η οποία χειροτερεύει εάν δεν αντιμετωπισθεί. Στην αρχή καταστρέφονται μόνο λίγα κύτταρα του οπτικού νεύρου και εμφανίζονται «τυφλά» σημεία στο οπτικό πεδίο. Με τον καιρό όλο και περισσότερα κύτταρα καταστρέφονται και μεγαλύτερο τμήμα του οπτικού πεδίου χάνεται όπως και όραση.

Το γλαύκωμα κλειστής γωνίας εμφανίζεται πολύ γρήγορα. Κάποιο ατύχημα ή αλλαγή στο μάτι προκαλούν απότομη αύξηση της ποσότητας του υδατώδους υγρού. Τα σημάδια του γλαυκώματος εμφανίζονται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και μεταξύ αυτών υπάρχει πόνος και απότομη πτώση της οπτικής οξύτητας.

Περίπου το 50% των ατόμων που παρουσιάζουν γλαύκωμα δεν το αντιλαμβάνονται παρά μόνο σε προχωρημένο στάδιο και πολλοί από αυτούς θα χάσουν σε μεγάλο βαθμό την όρασή τους. Δυστυχώς η απώλεια όρασης σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι αναστρέψιμη.
Ένας λόγος που η ασθένεια δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή είναι το ότι η οφθαλ

μική υπέρταση δεν προκαλεί σχεδόν ποτέ συμπτώματα. Για το λόγο αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικές οι επισκέψεις στον οφθαλμίατρο ώστε να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο βλάβης στο οπτικό νεύρο. Οι εξετάσεις αυτές είναι απαραίτητες και υποχρεωτικές για τα άτομα υψηλού κινδύνου όπως οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος.

Θα πρέπει επίσης να ενημερώνουν τον οφθαλμίατρο, εκτός από το ιστορικό τους και για άλλα συμπτώματα όπως πόνο στα μάτια, πονοκεφάλους, εάν παίρνουν φάρμακα, εάν έχουν υποβληθεί σεεπέμβαση στα μάτια, έχουν τραυματισθεί ή έχουν περάσει κάποια οφθαλμική ασθένεια, εάν έχουν κάποια καρδιακή πάθηση, διαβήτη, υπέρταση ή υποφέρουν από ημικρανίες.
Διαγνωστικές εξετάσεις

Οι εξετάσεις οι οποίες γίνονται για να διερευνηθεί το ενδεχόμενο γλαυκώματος είναι:
Μέτρηση της οπτικής οξύτητας στον κλασσικό πίνακα με τα γράμματα τα οποία πρέπει να διαβάσει κανείς από απόσταση
Μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Επειδή η ενδοφθάλμια πίεση δεν είναι σταθερή όλες τις ώρες της ημέρας, πρέπει η μέτρηση να γίνεται και στα δύο μάτια σε διαφορετικές στιγμές π.χ. πρωί και βράδυ. Διαφορά πίεσης κατά 2-3 mmHg ανάμεσα στα δύο μάτια μπορεί να αποτελεί ένδειξη γλαυκώματος.
Εξέταση του οπτικού νεύρου για τυχόν ανωμαλίες.
Γωνιοσκόπηση. Γίνεται με ένα ειδικό φακό με τον οποίο αξιολογείται η γωνία της ίριδας με τον κερατοειδή ώστε να αποκλεισθεί η περίπτωση προβλήματος στην αποχέτευση του υδατώδους υγρού και η αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.
Οπτικά πεδία. Με την εξέταση αυτή ελέγχεται η περιφερική όραση για τυχόν απώλειες οι οποίες είναι ενδεικτικές για το γλαύκωμα. Τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να επαναλαμβάνουν τα οπτικά πεδία κάθε 6 μήνες.
Παχυμετρία του κερατοειδούς. Λόγω της επίδρασης του πάχους του κερατοειδούς στις τιμές της ενδοφθάλμιας πίεσης, με την εξέταση αυτή επιβεβαιώνουμε την πρώτη μας μέτρηση. Ένας λεπτός κερατοειδής μπορεί να μας δώσει εσφαλμένα χαμηλές μετρήσεις πιέσεως, ενώ αντίθετα ένας παχύς κερατοειδής υψηλές μετρήσεις.
Τομογραφία αμφιβληστροειδούς και οπτικούνεύρου.

Αντιμετώπιση
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει θεραπεία για το γλαύκωμα και η απώλεια όρασης δεν είναι αναστρέψιμη. Φαρμακευτική αγωγή ή χειρουργική επέμβαση (με την κλασσική τεχνική ή με laser ) μπορεί να αναχαιτίσει την πορεία της νόσου και να επιβραδύνει την απώλεια της όρασης.

Η πρόληψη όμως είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να περιορίσουμε την μείωση της οπτικής οξύτητας και να προλάβουμε την εξέλιξη προς την τύφλωση. Ο οφθαλμίατρος μπορεί να διαγνώσει το γλαύκωμα στο αρχικό στάδιο και να συμβουλεύσει για τον πιο κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τις χειρουργικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται στο γλαύκωμα:
1) Γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας: τραμπεκουλοπλαστική με Argon Laser (γίνεται επέμβαση στον ιστό ανάμεσα στον πρόσθιο θάλαμο και το κανάλι του Schlemm ώστε να διευκολυνθεί η αποχέτευση του υδατώδους υγρού) και τραμπεκουλεκτομή με YAG Laser (στόχος είναι η δημιουργία συριγγίου ανάμεσα στον πρόσθιο θάλαμο και στην κάτω επιφάνεια του σκληρού χιτώνα ώστε να μειωθεί η αντίσταση στην διοχέτευση του υδατώδους και να μειωθεί η ενδοφθάλμια πίεση).
2) Γλαύκωμα κλειστής γωνίας: Περιφερική ιριδοτομή (στόχος είναι να επιτραπεί η επικοινωνία μεταξύ προσθίου και οπισθίου θαλάμου, μέσω της περιφερικής ίριδας,ώστε να γίνεται καλύτερα η κυκλοφορία του υδατώδους υγρού).
3) Φωτοπηξία με YAG Laser. Θεωρείται η ύστατη λύση όταν η ενδοφθάλμια πίεση δεν μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο με φαρμακευτική αγωγή ή άλλη χειρουργική μέθοδο. Με τη φωτοπηξία απενεργοποιείται το ακτινωτό σώμα και ως εκ τούτου μειώνεται δραστικά η παραγωγή του υδατώδους υγρού.
Δυστυχώς τα αποτελέσματά όλων των χειρουργικών μεθόδων, εκτός της φωτοπηξίας, μπορεί να μην διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και να χρειασθεί επανάληψη.

Η SLT
Όμως όπως ήταν αναμενόμενο, η καλπάζουσα τεχνολογική εξέλιξη δεν άφησε ανεπηρέαστο ούτε αυτόν τον τομέα. Η νέα επιλογή είναι η selective laser trabeculoplasty ή SLT. Πρόκειται για μια απλή ανώδυνη ιατρική πράξη που γίνεται στο ιατρείο και διαρκεί μόνο λίγα λεπτά της ώρας.
Πριν την έναρξή της απαιτείται η ενστάλαξη κάποιων κολλυρίων που διασφαλίζουν αφ’ ενός μεν την τοπική αναισθησία και αφ’ ετέρου την προστασία από πιθανή οξεία αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης.
Διαμέσου ειδικών κατόπτρων μια ακτίνα laser χαμηλής ενέργειας με τη μορφή μικροπαλμών κατευθύνεται στο γωνιακό δικτυωτό, μία από τις δομές του οφθαλμού που συμμετέχουν στην αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού, στοχεύοντας τα κύτταρα που περιέχουν μελανίνη. Αυτό ενεργοποιεί κάποιους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού, με αποτέλεσμα τον «καθαρισμό» του γωνιακού δικτυωτού από κάθε μορφής «απορρίμματα» που το αποφράσσουν αλλά και την αναγέννηση των κυττάρων που το αποτελούν.
Η λειτουργία του δικτυωτού βελτιώνεται και η ενδοφθάλμια πίεση ελαττώνεται μέχρι και 25%. Το αποτέλεσμα αυτό διατηρείται για πάνω από μια τριετία στο 80% των ασθενών.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η SLT μπορεί να επαναληφθεί αν, σε βάθος χρόνου, η ενδοφθάλμια πίεση αρχίσει ν’ απορυθμίζεται.