Γράφει o:  Γιώργος Κατσώρας

Tο πάγκρεας είναι ένας αδένας του ανθρωπίνου σώματος,μακρόστενος στο σχήμα του, ο οποίος βρίσκεται κάτω και πίσω από το στομάχι και κατέχει σημαντική θέση τόσο στην πέψη της τροφής όσο και στο μεταβολισμό των υδατανθράκων.

Η πέψη των τροφών, εφόσον προηγηθεί η διέλευσή και πολτοποίησή τους στο στομάχι, πραγματοποιείται με τη βοήθεια των παγκρεατικών ενζύμων τα οποία εκκρίνονται στο δωδεκαδάκτυλο διαμέσου μιας οπής που διαθέτει σφικτηριακό μηχανισμό (το φύμα του Vater) και ενός λεπτού σωλήνα, ο οποίος λέγεται παγκρεατικός πόρος και ο οποίος διασχίζει τον αδένα από την μια άκρη ως την άλλη. Εκτός από τα ένζυμα αυτά τα οποία λαμβάνουν μέρος στην πέψη των τροφών και τα οποία χαρακτηρίζουν την «εξωκρινή» λειτουργία του αδένα (λέγεται έτσι διότι δεν εισέρχονται στην κυκλοφορία), στο πάγκρεας παράγονται και ορμόνες οι οποίες χαρακτηρίζουν την «ενδοκρινή» λειτουργία (διότι εισέρχονται κατευθείαν στο αίμα).
Από αυτές η βασικότερη και πιο γνωστή είναι η ινσουλίνη, η οποία είναι υπεύθυνη για τον μεταβολισμό της γλυκόζης.

Λαμβάνοντας κανείς υπόψη τα παραπάνω δεδομένα είναι πολύ εύκολο να καταλάβει τι θα συνέβαινε εάν για κάποιο λόγο διαταρασσόταν η λειτουργία του παγκρέατος.
Η παγκρεατίτιδα είναι μια φλεγμονή του παγκρέατος και αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία δομικής και λειτουργικής διαταραχής του. Οι εκδήλωση της φλεγμονής δεν αφορά πάντοτε αμιγώς το πάγκρεας αλλά και απομακρυσμένα όργανα και συστήματα.

Οι παγκρεατίτιδες χωρίζονται σε οξείες, οι οποίες εμφανίζονται αιφνίδια και έχουν περιορισμένη διάρκεια και σε χρόνιες. Κατά τη χρόνια μορφή παρατηρούνται επανειλημμένα επεισόδια οξείας παγκρεατίτιδας.
Ο βασικότερος μηχανισμός πρόκλησης παγκρεατίτιδας είναι η αυτοκαταστροφική δράση των παγκρεατικών ενζύμων.Αυτό πραγματοποιείται συνήθως μετά από απόφραξη του χοληδόχου και κατ’ επέκταση του παγκρεατικού πόρου από χολόλιθους.Τα ενεργοποιημένα ένζυμα στην περίπτωση αυτή δεν μπορούν να απεκκριθούν στο δωδεκαδάκτυλο για να πέψουν την τροφή με αποτέλεσμα να παραμένουν μέσα στο πάγκρεας και να το καταστρέφουν.

Τα κυριότερα αίτια πρόκλησης οξείας παγκρεατίτιδας είναι τα ακόλουθα: Η χολολιθίαση και ο αλκοολισμός τα καταλαμβάνουν και τα δυο μαζί το 80% περίπου επί του συνόλου των περιπτώσεων και ακολουθούν η υπερλιπιδαιμία, ορισμένα φάρμακα, κάποιες τοξίνες όπως τα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, η χρόνια υπερασβεστιαιμία, οι διάφορες παρασιτώσεις και λοιμώξεις, ορισμένες αγγειϊτιδες, τα κοιλιακά τραύματα, οι ιατρικές πράξεις (ιατρογενής παγκρεατίτις), σπάνια όγκοι του παγκρέατος και τέλος η κληρονομική και ιδιοπαθής παγκρεατίτιδα.

Τα κυριότερα αίτια χρόνιας παγκρεατίτιδας είναι: ο αλκοολισμός ο οποίος ευθύνεται για το 70% περίπου των περιπτώσεων, η ιδιοπαθής μορφή (λέγεται έτσι διότι δεν είναι ξεκάθαρα ακόμη τα αίτια) η κληρονομική, η απόφραξη του πόρου από λίθο ή όγκο, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, κάποιες ανατομικές κατασκευαστικές ανωμαλίες του αδένα και σπάνιες μεταβολικές διαταραχές.
Η οξεία παγκρεατίτιδα εκδηλώνεται συνήθως με πολύ δυνατό άλγος το οποίο εντοπίζεται στο επιγάστριο και στην αριστερή άνω κοιλία.

Πολλές φορές το άλγος αντανακλά στην ράχη ή στο αριστερό ημιθωράκιο και συνοδεύεται από εμέτους.
Στα προαναφερθέντα συμπτώματα μπορεί προστεθούν και άλλα όπως δύσπνοια, πυρετός, καταπληξία, εάν η φλεγμονή είναι πολύ σοβαρή. Η παγκρεατίτιδα αν και είναι μια ύπουλη και σοβαρή νόσος συνήθως αντιμετωπίζεται συντηρητικά. Ωστόσο υπάρχουν και περιπτώσεις οι οποίες απειλούν την ζωή του ασθενούς και χρήζουν ειδικής αντιμετώπισης σε μονάδα εντατικής θεραπείας ή και χειρουργικής επέμβασης. Υπολογίζεται ότι η νόσος μπορεί να προκαλέσει και θάνατο στο 5-10% των αρρώστων.
Η διάγνωσή της γίνεται λαμβάνοντας υπόψη τη συμπτωματολογία, την αντικειμενική εξέταση, τον εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο ο οποίος περιλαμβάνει: υπερηχογράφημα άνω κοιλίας για την αναζήτηση χολόλιθων, μαγνητική τομογραφία των χοληφόρων και του παγκρέατος (MRCP) και αξονική τομογραφία κοιλίας.

Σε περιπτώσεις που η παγκρεατίτιδα έχει προκληθεί από σφηνωμένο χολόλιθο τότε η άμεση επέμβαση αφαίρεσής του με την βοήθεια ενδοσκοπικής μεθόδου (ERCP) αποβαίνει σωτήρια για τον άρρωστο. Κατά την επέμβαση αυτή ο εξειδικευμένος ενδοσκόπος με λεπτούς χειρισμούς ανοίγει όσο χρειάζεται το φύμα και αφαιρεί τον λίθο αποκαθιστώντας με αυτό τον τρόπο την ομαλή παροχέτευση της χολής και των παγκρεατικών εκκρίσεων.

Η οξεία παγκρεατίτιδα ανάλογα με την βαρύτητά της δύναται να προκαλέσει διάφορες επιπλοκές οι οποίες διακρίνονται σε τοπικές και σε συστηματικές.
Με τον όρο τοπικές εννοούμε εκείνες που αφορούν το πάγκρεας και τον περιπαγκρεατικό χώρο και είναι: οι συλλογές ελεύθερου ή εγκυστωμένου υγρού και η παγκρεατική νέκρωση. Η αντιμετώπιση αυτών των επιπλοκών μπορεί να γίνει πολλές φορές ενδοσκοπικά εάν δεν υποχωρήσουν με τη συντηρητική αγωγή.
Στην περίπτωση των κυστικών συλλογών μπορεί να πραγματοποιηθεί παροχέτευσή τους με τη βοήθεια του ενδοσκοπικού υπερήχου και της ERCP. Η παρουσία εκτεταμένων νεκρώσεων απαιτεί χειρουργική αντιμετώπιση.

Οι συστηματικές επιπλοκές αφορούν άλλα όργανα και είναι: η καταπληξία (shock), η νεφρική ανεπάρκεια, η αναπνευστική ανεπάρκεια, καρδιακές επιπλοκές, ειλεός του λεπτού εντέρου, αιμορραγίες του πεπτικού σωλήνα, δερματικές εκδηλώσεις και άλλα.

Η ποικιλία των επιπλοκών της νόσου είναι πολύ λογικό να τρομάζει όχι μόνο τον μη ειδικό αναγνώστη αλλά και το γιατρό που τις αντιμετωπίζει. Μερικές φορές μάλιστα είναι απαραίτητη η συνεργασία διαφόρων ιατρικών ειδικοτήτων.

Η άμεση πρόσβαση του ασθενούς στο ειδικό κέντρο, η ταχύτητα στη διάγνωση και την αξιολόγηση της καταστάσεώς του καθώς και η δέουσα θεραπευτική αντιμετώπισή του περιορίζουν σε σημαντικό βαθμό την εμφάνιση επιπλοκών.

Στη χρόνια παγκρεατίτιδα έχουμε επανειλημμένα επεισόδια οξείας φλεγμονής τα οποία εγκαθιστούν σιγά σιγά μόνιμες βλάβες στο πάγκρεας. Αυτό έχει ως συνέπεια ο αδένας να υπολειτουργεί, να παράγονται λιγότερες ορμόνες ή ένζυμα, με αποτέλεσμα να έχουμε προβληματική πέψη και ελλειπή μεταβολισμό της γλυκόζης. Λόγω της κακής πέψης ο οργανισμός δεν προσλαμβάνει τα απαραίτητα στοιχεία για την θρέψη του και στην περίπτωση αυτή ερχόμαστε αντιμέτωποι με το λεγόμενο σύνδρομο δυσσαπορρόφησης. Η ελλειπής παραγωγή ινσουλίνης από τα ειδικά νησίδια του παγκρέατος οδηγεί στην εμφάνιση του σακχαρώδους διαβήτη. Και οι δύο περιπτώσεις χρήζουν ειδικής και μακροχρόνιας αντιμετώπισης.

Με βάση τα ανωτέρω, ορισμένα χρήσιμα μέτρα για την πρόληψη της παγκρεατίτιδας είναι: η αποφυγή κατάχρησης οινοπνευματωδών ποτών, η αντιμετώπιση της υπερλιπιδαιμίας, η χολοκυστεκτομή επί παρουσία συμπτωματικής χολολιθίασης και η λελογισμένη χρήση των φαρμάκων – πάντοτε επί απόλυτης ιατρικής ένδειξης -.